مطالعات کتابخانه‌ای یا اسنادی (Documental Studies) در جرم‌شناسی نیز همانند سایر علوم اجتماعی کاربرد فراوانی دارد.
جرم‌شناس برای شناخت دقیق پدیده مجرمانه و مطالعه الگوهای آن و همچنین شناخت عمیق کنشگران جرم و فعالیت‌های آنان، نیاز به مطالعه اسناد رسمی و غیررسمی دارد. در مواردی مانند فوت یا فرار بودن بزهکار و یا عدم تمایل وی به همکاری با محقق جرم‌شناس، این اسناد به دلیل اصالت و دست اول بودن آنها ارزش زیادی دارند. از مهم‌ترین اسناد کتابخانه‌ای قابل استفاده در جرم‌شناسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آرشیو پلیس: آرشیو سازمان پلیس نقطه آغاز مناسبی برای تحقیقات جرم‌شناسان محسوب می‌شود. معمولا در آرشیو پلیس می‌توان به اطلاعات مفیدی (مانند نرخ پلیسی جرائم مختلف، تکنیک‌های اطلاع پلیس از وقوع جرائم، گزارش اولیه مأموران از صحنه جرم، گزارش اکیپ کشف جرم و پلیس علمی از رسیدگی به موضوعات، گزارش مأموران در مورد شناسایی مخفیگاه و محل حضور متهم، گزارش مأموران درخصوص دستگیری متهمان، گزارش تحلیلی پلیس در مورد علل بروز حادثه جنایی و روند انجام آن، گزارش پلیس در مورد سوابق متهم، برنامه‌های پلیس برای کنترل جرم و پیشگیری از آن، اقدامات پلیس برای جلب مشارکت مردمی در مقابله با جرم، شگردهای پلیس برای نظارت بر گروه‌های بزهکاری، شیوه‌های رصد پلیس بر تغییرات الگوهای جرم، برآوردهای دوره‌ای پلیس از وضعیت نرخ جرائم مختلف و تغییرات دوره‌ای آنها، مشروح پرونده‌های تشکیل شده در پلیس‌های تخصصی در رابطه با پیگیری پرونده‌های جنایی و تعقیب مجرمان، اسناد همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی پلیس در رابطه با مقابله با جرائم سازمان یافته ملی و فراملی، شگردها و ابزارهای جدید مورد استفاده بزهکاران، جرائم جدید ناشی از موج جهانی شدن جرائم، ابزارها و شگردهای جدید ارتکاب جرم و غیره)، دسترسی پیدا کرد.
آرشیو دادگستری: آرشیو و بایگانی دادگستری اعم از دادسراها و دادگاه‌ها و دوایر اجرای احکام کیفری و مدنی نیز می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در مورد پرونده‌های جنایی و مرتکبان آنها در اختیار جرم‌شناسان قرار دهد. زمان و نحوه وقوع جرم، افراد دخیل در پدیده مجرمانه، زمان و نحوه اعلام جرم، تحقیقات انجام شده برای جمع‌آوری دلایل و دستگیری متهمان، اقدامات کارشناسی انجام شده برای احراز وقوع جرم، خسارات مادی و معنوی وارد شده به بزه‌دیده و جامعه، تعداد بزه‌دیدگان و صدمات وارد شده به هر یک از آنها، میزان آشنایی بزه‌دیده با بزهکار، انگیزه بزهکار از ارتکاب جرم، میزان خظرناکی بزه‌دیده از منظر قاضی پرونده، جهات تشدید و تخفیف مجازات از نظر قاضی، مجازات‌های اصلی و تکمیلی و تبعی مقرر شده برای متهم، میزان همکاری متهم در جبران صدمات وارده به مجنی‌علیه، میزان صداقت و همچنین ندامت متهم در طول محاکمه و میزان همکاری وی برای جمع‌آوری دلایل و دستگیری سایر متهمان و مطالب دیگری از این دست، از مهم‌ترین اطلاعاتی هستند که از لابلای پرونده‌های دادگستری قابل اکتشاف است.
پرونده‌های سازمان زندان ها و مراکز نظارت بر تعلیق مراقبتی و آزادی مشروط: هر چند که در کشور ما سازمان زندان ها به طور سنتی به نگهداری و اصلاح و تربیت محکومان به حبس و نگهداری موقت متهمان خاص (مانند موارد صدور قرار بازداشت موقت یا بازداشت به دلیل عجز از تأدیه قرار تأمین) می‌پردازد اما در برخی دیگر از کشورها مأموریت این سازمان فراتر رفته و نظارت بر تعلیق مراقبتی و دوران آزادی مشروط محکومان نیز بر دوش این سازمان افتاده است. هر چند که ممکن است انجام قسمتی از این وظایف به بخش خصوصی واگذار شود اما فعالیت‌های ستادی مربوط به امور مذکور در سازمان زندانها متمرکز است. بنابراین، آرشیو سازمان زندان ها اطلاعات مفیدی را در مورد: کمیت و کیفیت مجازات مقرر شده برای محکوم علیه، نحوه اصلاح و درمان محکوم در دوران محکومیت، حسن یا سوء رفتار محکوم در مدت تحمل محکومیت، میزان پایبندی محکم‌علیه به دستورات مندرج در حکم دادگاه، نحوه نظارت مأموران بر عملکرد محکوم‌علیه در طول دوران کنترل و نظارت، ابزارهای مورد استفاده برای نظارت بر محکوم‌علیه، نحوه گذران زندگی محکوم‌علیه و خانواده او در طول دوران محکومیت، نحوه و میزان تلاش محکوم برای بازسازگاری و بازگشت به جامعه، برداشت کارشناسی مددکاران زندان از وضعیت فردی و خانوادگی محکوم و احتمال وجود حالت خطرناک در وی، حرفه‌آموزی‌های انجام شده در دوران محکومیت و تلاش محکوم برای تغییر سبک تأمین معاش پس از پایان دوران محکومیت و موارد دیگری از این قبیل را در اختیار محققان جرم‌شناس قرار می‌دهد.
آرشیو بیمارستان‌ها و پزشکی قانونی: بایگانی و اسناد پزشکی و کارشناسی موجود در بیمارستان ها و کلینیک‌ها نیز معمولا اطلاعات جالبی در مورد وضعیت اشخاص درگیر در پرونده‌های جنایی را در اختیار جرم‌شناسان قرار می‌دهد. از مهم‌ترین اطلاعات در این زمینه می‌توان به سوابق مراجعات شخص مورد نظر به مراکز درمانی، سوابق سوء مصرف مواد مخدر و روانگردان، موارد ابتلای فرد به بیماری‌های مقاربتی و آمیزشی و فرایندهای درمان آن، نوع بیماری های حاد یا مزمن احتمالی شخص، اقدامات درمانی انجام شده برای قطع سوء مصرف و درمان وابستگی جسمی و روانی، سوابق درمان سرپایی یا مراجعه به اورژانس و کلینیک‌های مسمومیت، سوابق اقدام به خودکشی یا مسمومیت، سوابق کودک‌آزاری منجر به مصدومیت کودک و مراجعه به اورژانس، سوابق آزاردیدگی یا مصدومیت سالمندان و معلولان، سوابق خودزنی یا جراحت عمدی به خود یا دیگران، سوابق بیماری‌های روانی و مراجعه یا بستری شدن در مراکز مربوطه، نتایج بهبود قطعی یا نسبی فرد مورد مطالعه و وضعیت عمومی وی، اشاره کرد.
دفتر یادداشت یا رایانه شخصی: امروزه یکی از منابع حساس در شناخت شخصیت بزهکاران و الگوهای رفتاری آنان، یادداشت‌های شخصی و حوزه حریم خصوصی بزهکاران است. هر چند که امنیت حریم خصوصی خدشه‌ناپذیر است اما در همه کشورها در صورت ضرورت و وجود مجوز قضایی، کنترل اسناد و مدارک شخصی نیز در حد ضرورت و توسط افراد صلاحیت‌دار، مجاز شمرده شده است. البته این امر به معنای افشای عمومی آنها نیست بلکه اقدام صرفاً در چارچوب استفاده قضایی جایز است. در این قبیل مدارک می‌توان به موارد ظریفی مانند دوستان و معاشران شخص مورد مطالعه در فضای مجازی و یا فضای حقیقی، برنامه کاری روزمره وی و ملاقات‌ها و تماس‌های او با افراد مختلف، فعالیت اقتصادی و تحرکات مالی مشروع یا غیرقانونی، سایت‌های مورد مراجعه روزمره و میزان وقت‌گذرانی با آنها، نحوه عضویت سوژه در شبکه‌های اجتماعی و نوع و میزان تعامل وی با سایر اعضای شبکه‌های مذکور، هویت و نام اصلی یا مستعار وی در فضای مجازی، فعالیت‌های آشکار و پنهان وی برای نزدیکی به قربانیان و ارتکاب جرم بر روی آنها، اشاره کرد.
اسناد ادارات و مراکز صنفی: در برخی موارد بخصوص در مورد جرائم سازمان‌یافته ملی و فراملی می‌توان اطلاعات ارزشمندی را از لابلای اسناد سازمان‌های توریستی و مسافرتی، مؤسسات کاریابی و تأمین و آموزش نیروی کار، سازمان‌های ارائه خدمات مهاجرتی و اقامتی، آژانس‌های اجاره و خرید و فروش مسکن، سازمان‌های ثبت شرکت‌ها و علائم تجاری، ادارات ثبت احوال و ثبت اسناد، آژانس‌های مسافرت‌های هوایی، دریایی یا زمینی، مؤسسات شرط‌بندی و قمار، گمرک، مراکز بانکی و صرافی‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی و تفریحی برای مطالعه بر روی ورود و سازماندهی و قاچاق انسان یا ارز یا کالا یا قاچاق زنان و فحشاء یا پولشویی و امثال آن، به دست آورد.
دکتر غلامرضا محمدنسل
جرم‌شناس و استاد دانشگاه
پی نوشت :
http://maavanews.ir/Default.aspx?tabid=4355&articleType=ArticleView&articleId=90288
